APRA

Westerling was een fantast en een roverhoofdman

Westerling was een fantast en een roverhoofdman

Indien er nog enig respect zou bestaan voor de daden van wijlen ex-kapitein Raymond Westerling, is het na het lezen van Jaap de Moor’s boek (proefschrift) ‘Westerling’s Oorlog’ nauwelijks meer mogelijk hem anders te zien dan hooguit als een kleurrijke fantast en roverhoofdman.
Westerling heeft door twee gebeurtenissen wereldwijd bekendheid gekregen: de brute wijze waarop hij en zijn Speciale Troepen in 1946 zijn opgetreden in Zuid-Celebes en zijn mislukte staatsgreep in Bandung eind januari 1950. Jaren heeft
niemand precies geweten wat Westerling nu precies voor verdiensten
had, of wat hij verkeerd heeft gedaan. Alleen de verblinde Westerling-adepten, die ervan uit gingen dat wat Westerling begin jaren ’50 liet optekenen in het boek Mijn Memoires op waarheid berustte, kenden geen twijfel.
Pas toen Willem IJzereef in 1984 promoveerde op de de Zuid-Celebes Affaire kwamen de uit de archieven beschikbare feiten naar boven. Conclusie: Westerling was een ‘harde jongen’, die met toestemming van zijn meerderen, onder wie generaal Spoor, een (overigens kortstondig) eind wist te maken aan een onbeheersbare toestand. Hij en zijn troepen maakten daarbij ondermeer op uitgebreide schaal gebruik van standrechtelijke executies. Door de dekking die Westerling van boven kreeg bleef het mogelijk hem te zien als een man die, omdat de omstandigheden dat vereisten, nu eenmaal hard had moeten optreden
tegen ‘extremistische elementen’ onder de bevolking.

Grijze plekken

Het heeft nog eens 15 jaar geduurd voordat we meer bijzonderhden kregen over de
jeugd van Westerling, zijn tijd in Zuid-Nederland, waar hij begin 1945 gewond raakte, zijn periode in Medan, waar hij samenwerkte met de Britten, zijn tijd als commandant van de Groene baretten op Java en vooral de coup die hij pleegde in 1950. Jaap de Moor heeft deze grijze plekken in Westerlings geschiedenis als eerste heel goed uitgezocht. Op grond van documenten en enkele getuigen komt Westerling naar voren als goedgetrainde militair, die alleen bevelen aanneemt van de hoogste militaire autoriteiten, maar niet kan functioneren binnen de hiërarchische en bureaucratisch georganiseerde strijdmacht in Indonesië. Nog afgezien van Westerlings karaktereigenschappen wreekt zich hier volgens De Moor ook het feit dat hij nooit een officiersopleiding heeft gevolgd. Het gevolg is dat Westerling eind 1948 als commandant van het Korps Speciale Troepen wordt
vervangen. Een aanbod om als instructeur bij de Speciale Troepen te blijven wijst Westerling van de hand. Als vreedzaam burger begint hij in West-Java een transport-onderneming.

Bandung-affaire

In zijn onderzoek signaleert De Moor de eerste berichten dat Westerling in de loop van 1949 weer actief zou zijn. Geruchten dat hij bezig is met het organiseren
van een ‘geheim leger’ dat zich verzet tegen de aangekondigde
soevereiniteitsoverdracht nemen snel toe. Westerling heeft onder veel inheemse militairen, in het bijzonder Ambonnezen, altijd veel aanhang gehad. Voor hen is het een moeilijke tijd. Waar moeten ze naar toe als het KNIL is opgeheven? Het advies van Nederlandse zijde om over te gaan naar de TNI wijzen de meesten af. Zij beschouwen het Indonesische leger als hun aartsvijand en omgekeerd gaan ze er
van uit ook daar niet welkom te zijn.
In de tweede helft van 1949 neemt de desertie onder deze militairen toe. Maar als ze horen dat Westerling plannen heeft, die er wellicht toe kunnen leiden dat hun
positie binnen bijvoorbeeld een eigen strijdmacht van de deelstaat Pasundan (West-Java) voorlopig is verzekerd, groeit onder hen de bereidheid om hun voormalige leider door dik en dun te volgen. Westerling stelt het zo voor dat zijn eigen geheime leger (het zogeheten Leger van de Rechtvaardige Vorst – APRA), naar men zegt bestaande uit tienduizenden voornamelijk Sundanezen, de
hoofdmacht vormt en dat de Knillers slechts zullen functioneren op enkele strategische punten. Onder die voorwaarden zijn een paar honderd van zijn oude getrouwe Groene Baretten wel bereid mee te doen, niet beseffend aan welk risico’s zij zich blootstellen bij een mislukking.

Verwijten

In zijn boek maakt Jaap de Moor Westerling ernstige verwijten. Immers, Westerling wist heel goed dat de APRA helemaal niet bestond, het is een fantoom. Hij draait zijn getrouwen een rad voor ogen door de suggestie te wekken dat zij slechts een bijrol zullen spelen. Over de consequentie van een mislukking wordt al helemaal niet gepraat. Een aantal door Westerling benaderde KNIL-officieren en
onderofficieren wil zich aan de zaak niet branden. Sommigen doen toch mee onder druk van anderen. Weer anderen kijken een andere kant op als eind januari hun ondergeschikten wapenarsenalen openen en met vrachtauto’s wegrijden.
Ik vat het hier heel kort samen, maar het is zeer de moeite waard De Moors gedetailleerde verhaal, doorspekt met details en namen, in zijn geheel zelf te lezen. Ik had liever gezien – en misschien kan dat nog – dat er een apart betaalbaar en handzaam boek zou zijn verschenen over Westerlings mislukte coup en de consequentie van die mislukking voor Westerling (die de dans ontsprong) en voor de coupplegers, die voor de krijgsraad werden gedaagd en op Nederlands Nieuw Guinea hun straf uitzaten. Aan Westerling’s latere wederwaardigheden in Nederland schenkt De Moor in verhouding weinig aandacht. Het is misschien niet allemaal meer zo spectaculair, maar om het boek over Westerling definitief te sluiten, zullen toch nog een aanrtal zaken uit de jaren ’70 en’80 de revue dienen te passeren. Zoals de zakelijke ondernemingen waar Westerling zich in begaf en die altijd eindigden in bankroet en schulden. Maar ook: Westerlings ‘adviseurschap’ bij tal van internationale acties waarbij huurlegertjes betrokken waren; zijn plannen voor een ‘staatsgreep’ in Nederland en de druk die van Surinaamse zijde op Westerling is uitgeoefend om zich direct te bemoeien met de strijd tussen Desi Bouterse en Ronnie Brunswijk.
Als je zo grondig over Westerling wilt schrijven als De Moor heeft gedaan en je je daarbij uitgebreid verdiept in zijn Turkse jeugd, dan kan en moet er ook nog een hoofdstukje bij over Westerlings nadagen, inclusief zijn begrafenis.

  • Peter Schumacher

Westerlings Oorlog bevat 550 pagina;s exclusief voetnoten, bibliografie en een
korte Engelse samenvatting. Prijs f 70,–. Uitgeverij Balans. ISBN 90 5018
4251.